Hoop: de biografie van een paus

Nog niet zo lang geleden verscheen de eerste autobiografie van een nog levende én werkende paus. Al wachten we met spanning af hoelang dat nog duurt, want kort nadat het boek de winkels uit vloog, werd de Heilige Vader in het ziekenhuis opgenomen met een longontsteking en is het onzeker of en hoe hij hieruit komt. De biografie mag echter een grote inspiratie zijn voor ons geloof, en het wordt van harte aanbevolen om deze te lezen!

In zijn biografie positioneert paus Franciscus zich als een kerkvader van de wereld. Hij spreekt zich nadrukkelijk uit tegen overdreven nationalisme, dat volgens hem het zielenheil belemmert en barrières opwerpt tussen volkeren. Hij verwijst naar paus Pius XI (paus ten tijde van WO II), die zich destijds keerde tegen het antisemitisme en benadrukte dat “we geestelijk allemaal semieten zijn”. Franciscus waarschuwt voor een groeiende tendens onder katholieken om zich te verschuilen achter de bescherming van hun eigen culturele en religieuze identiteit, wat soms leidt tot uitsluiting en haat. Hij benadrukt dat God van ons vraagt om iedereen lief te hebben, niet alleen degenen die met ons sympathiseren. 

Moslims   

Dat uit zich nog vooral in de houding van katholieken tegenover moslims, die soms verre van vriendschappelijk is. Net als zijn naamgever, de heilige Franciscus, streeft de paus echter naar vriendschap en dialoog. Zo was hij de eerste paus die Irak bezocht, waar hij een gezamenlijke gebedsdienst hield met de hoogste sjiitische geestelijke ter plaatse. In de Verenigde Arabische Emiraten vierde hij als eerste paus de Mis en in Indonesië ondertekende hij een gezamenlijke verklaring over gemeenschappelijke waarden met de grootimam van Jakarta, waar een speciale “Tunnel van vriendschap” de kathedraal van Jakarta verbindt met een van de grootste moskeeën ter wereld en zo letterlijk zorgt voor verbinding tussen moslims en christenen. In zijn boek moedigt de paus ons aan om een gebaar van broederschap te plaatsen tegenover fundamentalisme en extremisme.  

Sport verbroedert 

Als echte Argentijn is Franciscus een hartstochtelijk fan van voetbalclub San Lorenzo. Deze club werd in de twintigste eeuw opgericht door een Salesiaanse priester en heeft de blauwe sluier van Maria, Hulp der Christenen in de clubkleuren verwerkt. Helaas heeft de paus al jaren geen wedstrijden meer gezien, omdat hij geen televisie meer kijkt: een belofte die hij deed aan Maria. In plaats daarvan worden de uitslagen van wedstrijden en de ranglijst telkens op papier door een Zwitserse gardist op zijn bureau gelegd. 

Voor Franciscus is sport een middel tot verbroedering. Dit wordt onderstreept door zijn encycliek Fratelli Tutti (allen broeders), een boodschap die zelfs terugkwam op de tenues van een speciaal pauselijk voetbalteam tijdens een benefietwedstrijd.   

Geloof als ideologie 

Franciscus maakt zich zorgen over het geloof dat verwordt tot een ideologie. Hij waarschuwt voor katholieken die steeds op zoek zijn naar dogmatische zekerheden, disciplinaire oplossingen of het verleden idealiseren. Volgens hem is dit antihistorisch, wijst het op een gebrek aan geloof en kan het zelfs gezien worden als ‘antichristelijk’. De discipelen van Jezus waren volgens de paus ook geen mensen die alleen maar bezig waren goede herinneringen op te halen, “en Jezus zelf is geen kostbaar relikwie uit een ver verleden dat niet te combineren valt met ons gedweep met ons eigen verleden.” 

Dit geldt ook voor de liturgie: paus Franciscus heeft bepaald dat het gebruik van het pre-conciliaire Latijnse misboek (de “Tridentijnse Mis”) aan strikte regels is gebonden, om te voorkomen dat liturgie verwordt tot ideologie. Hij citeert een Amerikaanse kardinaal die eens het verzoek kreeg van twee pas gewijde priesters om de Mis te mogen vieren in het Latijn. Op zijn vraag of zij Latijn kennen, antwoordden zij: “Nee, maar we zijn het aan het leren.”  De kardinaal gaf hen de opdracht eerst te bekijken hoeveel Vietnamezen en Spanjaarden er in de parochie waren, en vervolgens eerst Vietnamees en Spaans te leren, en als ze zover waren konden ze het hebben over Latijn. 

De rol van vrouwen in de Kerk 

De paus krijgt veel kritiek op zijn houding ten opzichte van vrouwen in de Kerk. Toch benadrukt hij dat de Kerk vrouwelijk is, omdat zij de bruid van Christus is. Franciscus pleit voor meer betrokkenheid van vrouwen in de Kerk en een grotere erkenning van hun gezag. Hij stelt dat geestelijken die niet begrijpen wat een vrouw is, ook de Kerk niet zullen begrijpen. Volgens de paus moeten we de Kerk “ontmannen”. Dit betekent niet dat hij pleit voor vrouwelijke geestelijken, maar wel voor een dieper begrip van het ‘Mariale principe’: “Maria is belangrijker dan Petrus, en de mystiek van de vrouw is belangrijker dan het ambt.” 

 

De Kerk zegent mensen, geen relaties.”

 

Een paus van dialoog 

Franciscus staat bekend als een paus die discussie uitlokt. Zijn recente geschrift Fiducia Supplicans (over het zegenen van anders gevormde koppels) is daar een voorbeeld van. De paus stelt dat de Kerk mensen zegent, geen relaties, en dat liefde en vriendelijkheid centraal staan. Er wordt ook niet gekeken naar het hele leven van iemand die wil worden verlicht en gezegend. Franciscus vindt het vreemd dat er weinig ophef is over de zegening van een ondernemer die mensen uitbuit (een zware zonde) of iemand die vreemdgaat, maar wel als het een homoseksueel of gescheiden persoon betreft. De deuren van de Kerk moeten openstaan voor iedereen, net zoals Christus iedereen roept. 

De kracht van hoop en humor 

Franciscus benadrukt de kracht van hoop, zelfs voor mensen zonder religie. Hoop is een overlevingsmechanisme en een concrete ervaring. Humor speelt hierin een belangrijke rol. De paus haalt Sara aan, die lachte toen ze hoorde dat ze zwanger zou worden: “God heeft gemaakt dat ik lachen kon” (Gen. 21:6). Om de band tussen hoop en humor te onderstrepen, nodigde hij in het Jubeljaar 2015 honderd komieken uit in het Vaticaan. Franciscus citeert graag paus Johannes XXIII, die zei: “Vaak word ik ’s nachts wakker en dan begin ik aan allerlei problemen te denken. Dan neem ik het verstandige besluit om het er de volgende ochtend met de paus over te hebben. Vervolgens realiseer ik me zwetend dat ik zelf de paus ben.”  

 

Je moet eerst doen. Dan zien mensen hoe je leeft en zullen ze vragen: waarom doe je het zo? Pas dan mag je praten.”

 

De toekomst van de Kerk 

Franciscus ziet de Kerk als een gemeenschap in beweging, waarbij de toekomst zich steeds meer buiten Europa afspeelt. Hij was de eerste paus die Mongolië bezocht en benadrukte dat de katholieke gemeenschap daar iedereen in hun waarde laat zonder bekeringsdrang. Groei moet volgens hem plaatsvinden door aantrekkingskracht, niet door fanatisme en dwang. De paus benoemde kortgeleden 21 nieuwe kardinalen, voornamelijk uit niet-Europese landen, om het mondiale karakter van de Kerk te onderstrepen. Hij hoopt dat de titel ‘dienaar’ de titel ‘eminentie’ zal vervangen, omdat het ambt in de eerste plaats een dienstbetoon is. 

Conclusie 

Hoe dienen we Christus en onze naaste het beste? Volgens paus Franciscus door te doen. Hij vertelt een anekdote over een student die vroeg hoe hij zijn atheïstische en agnostische vrienden kon overtuigen om christen te worden. Het antwoord van de paus was simpel: “Zeg niets. Leef je geloof, laat je handelen spreken. Pas als mensen vragen waarom je zo leeft, mag je spreken.” Dit is de kern van zijn boodschap: geloof is geen ideologie, geen verzameling dogma’s, maar een levende ervaring die zichtbaar moet zijn in daden van liefde en broederschap. Wie deze autobiografie leest, zal daar niet aan twijfelen.