DE NEDER-MYSTIEKE LEEFREGEL VAN DE HEILIGE PATER TITUS BRANDSMA – Karmeliet en martelaar
INLEIDING (door drs.W. Boerkamp O. Carm.pr.)
Een korte biografie
Anno Sjoerd Brandsma werd in 1881 geboren in Friesland bij Bolsward. Hij was op een na de jongste van zes kinderen, vier meisjes en twee jongens. Hij trad toe tot de Karmel orde in 1998 en nam de naam van zijn vader Titus aan als zijn kloosternaam. Als academicus specialiseerde Titus zich in filosofie en mystiek. Hij was medeoprichter van de Katholieke Universiteit Nijmegen in 1923 en was in 1932-1933 Rector Magnificus. In de jaren voor de Tweede Wereldoorlog stond Titus openlijk kritisch tegen-over de nazi-ideologie. Tijdens de bezetting van Nederland verdedigde hij de persvrijheid en die van de Katholieke pers in het bijzonder. Titus werd in januari 1942 gearresteerd en naar het concentratiekamp Dachau gestuurd, waar hij op 26 juli 1942 door een dodelijke injectie om het leven werd gebracht. Hij werd als martelaar zalig verklaard in 1985 en op 15 mei 2022 heilig verklaard.[1]
Vernieuwde innigheid en heilige weerbaarheid
Titus Brandsma is ‘een heilige van de lage landen’.[2] Zijn Zaligverklaring op 3 november 1985 te Rome was voor mij al een aanleiding om rondom het Millennium Jaar 2000 van de R. K. Kerk een populaire brochure over hem te schrijven voor gewone parochianen van de eerste Titus Brandsma Gedachtenis-kerk en –Kapel te Deventer, stad van de Moderne Devotie, waar Titus twee maal officieel als professioneel geleerde uit Nijmegen met een officiële toe-spraak op bezoek is geweest.[3] Het puur wetenschappelijk boek ‘De mystieke ruimte van de Karmel’ van K. Waaijman was mijn inspiratiebron.[4] zoals ook het iets meer populaire boek ‘Karmelregel’, een cursusboek in twaalf modules van R. Van Dijk en G. van der Loop.[5] De heiligverklaring van Titus op 15 mei 2022 te Rome was voor mij weer een aanleiding om mijn populaire brochure weer opnieuw uit te geven met enige aanvullingen. Een populair artikel ‘Karmel in beweging’ van S. Bruijns heeft mij daarbij ook heel sterk geinspireerd.[6]
Als doelgroep van de lezers hebben we jongeren op het oog die geen last meer hebben van de kerkelijke ballast van het verleden. zoals vele ouderen nog wel. Inmiddels heeft het Titus Brandsma Instituut sinds 1968 in navolging van Titus zelf via bestudering laten zien dat wij kunnen spreken van een ‘eigen Neder-landse mystiek van de lage landen’. Je zou het ook Neder-mystiek kunnen noemen in tegenstelling tot die van de hoogvliegers van enkele pilaarheiligen. De Nederlandse mystiek van de lage landen blijft mede onder invloed van de Moderne Devotie uit de Middeleeuwen met beide benen op de grond en is wars van egotripperij. Het erfgoed van Titus Brands als karmeliet bestaat uit de nadruk die hij legt op de ervaring en beleving van God en de wetenschappelijke reflectie daarover. God woont en werkt in ieder van ons persoonlijk in alle situaties en omstandigheden van het leven. In gemeenschap van een klooster-orde deelnemen aan apostolaat, missie en zending van Jezus komt daaruit voort. Daarbij vormt de orde “in zekere zin een middenvorm tussen de oude orden en de nieuwe congregaties” 7) De hoofdkenmerken van de Karmelorde worden volgens Titus Brandsma bepaald door dat zij bij de komst naar Europa in de middeleeuwen (1247) de vorm aannam van een bedelorde, “maar ontstaan uit een veel oudere instelling van Kluizenaars in overoude tijden ter navolging van de profeet Elia op de Carmel en in 1155 door de H. Bertholdus nader geregeld, krachtens die wording ook ”.[7] Als student gymnasiast koos Titus al uitdrukkelijk voor dit charisma van de orde van Karmel, die daar speciaal mee bezig is. De spiritualiteit en mystiek zoals die door de mensen wordt ervaren en beleefd, alsook de studie en wetenschappelijk onderzoek daarvan ook in het verleden van de Karmel interesseerde hem.
Voor mij persoonlijk heeft eder-mystiek- als ik het zo mag noemen- te maken met een soort van ‘tweede bewustzijn’ te midden van een alledaags ‘praktisch bewustzijn’ zonder daar weer uitdrukkelijk geregeld en verstandelijk op terug te reflecteren, zoals Titus Brandsma zelf ook zegt. Zoals dichter en liturg H. Oos-terhuis Jezuïet meer dan vijftig jaar geleden al sprak van een eerste praktische en een tweede dichterlijke taal in de godsdienst en liturgie, zo kunnen wij nu na meer dan 120 jaar psychologie spreken van een eerste praktisch bewustzijn en een tweede (goddelijk) bewustzijn diep in de grond van ons zelf.(Vgl. mijn nu nog slechts passief prive-website: www.bewustchristen.nl (2005) vanuit de WJD in Keulen)
Wat betreft de leefregel maakt het handwoordenboek van Dale onderscheid tussen leef-regel waar men zich in zijn dagelijks leven aan houdt en levens-vorm waarin het leven zich voordoet en de vorm waaraan men zijn leven geeft en als derde een levens-weg, het leven als een weg voorgesteld en leef-model of leef-milieu. een door de mens gecreëerde omgeving. Die levenslange weg naar heiligheid begint met een zekere vroomheid en aandacht, heiligheid zelf is de inhoud, barmhartigheid is de weg en een zekere (God) menselijke volmaaktheid is het gevolg. Laat je daarbij door niets in verwarring brengen. Alles gaat voorbij maar God verandert niet en blijft in je altijd dezelfde. Doe de gewone dingen op grootse wijze, met een zuivere intentie en volledige inzet. Val liever op door eenvoud en oprechtheid dan dat mensen je toejuichen vanwege je grote prestaties, zegt Titus.
De ‘Karmelregel’ biedt wat betreft dit alles een model van religieus leven. Ze ontstond in het begin van de dertiende eeuw. Kluizenaars op de berg Karmel in het noordwesten van het Heilig Land vroegen patriarch Albertus van Jerusalem om een leefregel. Zij kregen haar in de vorm van een korte brief. Met deze regel brachten zij structuur aan in hun gemeenschapsleven. De Karmelregel is niet alleen een kloosterregel, geschikt voor karmelieten en karmelietessen. Ze inspireert ook gewone Christenen om te leven vanuit het charisma van de Karmel: staan voor het Gelaat van de Almachtige. Ook zogenaamde ‘leken’ voelen zich aangesproken door de contemplatieve levenshouding van Elia, ’vader en leider’, en Maria ‘moeder en luister’ van de Karrmel.[8]
Titus Brandsma is moeilijk te begrijpen zonder zijn Karmelitaanse achtergrond van waaruit hij leefde en de mystieke ruimte van de Karmel in het algemeen. Juist zijn verblijf in het concentratiekamp heeft ons uiteindelijk duidelijk laten zien wie hij eigenlijk al jaren was en hoe hij leefde. Juist op het einde van zijn leven in Dachau werd nog meer openbaar wie hij ten diepste was, waar hij uiteindelijk voor stond, waar hij voor ging en hoe hij heel zijn leven heeft geleefd.[9] Het kruis, het lijden en de liefde hebben een grote rol gespeeld in zijn persoonlijk leven en werken. Direct na zijn dood in de Tweede Wereld-oorlog kwam er al heel snel een zekere godsdienstige cultus en een wetenschappelijke nieuwsgierigheid omtrent zijn persoon en werken op gang. Eerst in Nederland met de zaligverklaring en later bij zijn heiligverklaring gebeurde dat in heel de wereld. 
De orde van de Karmelieten is een katholieke religieuze kloosterorde van mannen en vrouwen, die geïnspireerd door de geest van de profeet en vader Elia en profetes en moeder Maria zoeken te leven in het voetspoor van Jezus van Nazareth, de Christus (=Gezalfde) door middel van contemplatieve beschou-wing, broederschap/zusterschap en dienstbaar leven te midden van mensen. Eenmaal Geboeid onder andere geboeid door zijn wetenschappelijke bestudering van de Moderne Devotie als ‘vernieuwde innigheid’ verlangde hij voor zichzelf als karmeliet ook naar ‘eigentijdse godsdienstigheid’ met ‘praktische mystiek’ meer van beneden en met meer nadruk op de binnenkant van de godsdienst, die in zijn tijd te veel was gericht op de buitenkant. ‘Heilige weerbaarheid’ volstrekt tot het laatst toe was het gevolg in zijn levensloop.
[1] Zie een van de vier officiële folders van de Karmel b.g.v.de heiligverklaring.
[2] Zie magazine aangaande Titus Brandsma, heilige van de lage landen, uitgave Karmel en Nederlandse bisschoppen via bisdom De Bosch samen in 2022
[3] Aandacht voor God en mensen, de mystieke ruimte van de Karmelitaanse leefregel van Titus Brandsma, brochure 1e druk vanuit de parochie in 2000.
[4] De Mystieke ruimte van de Karmel, Een uitleg van de Karmelregel van Kees Waaijman, tweede herziene uitgave, Carmelitana-Gent
[5] Karmelregel, een cursusboek in twaalf modules voor gemeenschappelijk en persoonlijk gebruik, door dr. Rudolf van Dijk en Gerry van der Loop. Uitgave Carmelitana Gent 2004.
[6] Karmel in beweging, artikel van Sanny Bruijns o. carm. in: Tijdschrift voor Geestelijk leven, jgr.71, no: 1, jan.-febr. 2015 b.g.v. Open Kloosterdag.
[7] Radiospeech Titus Brandsma 1929 ‘Çarmelieten en Carmelitessen’ pag.2 door de KRO op 4 augustus 1929
[8] pag.5 van de radio uitzending en 9. pag.9 van de uitzending
[9] Vgl. pater E.H.P. Gemmeke (1924-1998), karmeliet en vice-postulator in Den Bosch bij de Zaligverklaring van Titus Brandsma (1985) in het boekje van dr. C. M. Hogenstijn, Eigentijds en toegewijd, uitg. boekhandel Praamstra in Deventer, pag. 40
